خانه متاورس ایران
خانه متاورس ایران
وحید شالچی، معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، در نشست همایش ملی «حکمرانی آموزش عالی در عصر دیجیتال» با تأکید بر اینکه دیجیتالیشدن صرفاً تحول فناورانه نیست، گفت این روند «منطق جدیدی برای حکمرانی» ایجاد میکند و باید تبعات فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی آن در سیاستگذاریهای آموزش عالی لحاظ شود. او خواستار بومیسازی سیاستها و بازاندیشی در مأموریت دانشگاهها شد.
تحول دیجیتال در آموزش عالی، فرایندی است که نه تنها شیوههای تدریس و پژوهش را تغییر میدهد، بلکه ساختار تصمیمگیری، توزیع قدرت و شکلگیری دانش را دگرگون میکند. در چنین وضعیتی، دانشگاهها از یک نهاد صرفاً تولیدکننده علم به محیطهایی تبدیل میشوند که داده، شبکهها و الگوریتمها در آنها نقش محوری ایفا میکنند؛ وضعیتی که نیازمند بازنگری در الگوهای حکمرانی، فرهنگ سازمانی و اخلاق حرفهای است.
معاون فرهنگی وزارت علوم تاکید کرده است که دیجیتالیشدن «فقط ابزار» نیست، بلکه منطق تازهای برای حکمرانی پدید میآورد. منظور از این «منطق» چند مؤلفه است:
جریان اطلاعرسانی شفاف و دوسویه بهجای مدلهای سنتی بالابهپایین؛
تصمیمگیری مبتنی بر داده و نتایج (outcome-driven) به جای اتکا صرف به فرآیندها؛
پررنگشدن نقش شبکهها و کنشگری دانشگاهها در حوزههای اجتماعی و سیاستگذاری.
تغییر فرهنگ سازمانی دانشگاهها: فضای دیجیتال رفتارهای جدیدی را تشویق میکند؛ سرعت دسترسی به اطلاعات، شفافیت و تعاملپذیری باعث میشود سبک رهبری و انتظارات اعضای هیئت علمی و دانشجویان تغییر کند. این تحول میتواند هم فرصتساز و هم باعث اصطکاک نسلها شود.
مسائل اخلاقی و حریم خصوصی: افزایش تولید و پردازش دادههای آموزشی و پژوهشی نیازمند چارچوبهای قوی حفاظت از داده، مدیریت رضایت و اخلاق داده است. در صورت نبود مقررات مناسب، خطر سوءاستفاده یا تبعیض دادهمحور وجود دارد.
تغییر رابطه دانشگاه و جامعه: دانشگاههایی که دیجیتالی میشوند سریعتر وارد عرصه تصمیمسازی اجتماعی میشوند؛ بدین معنی که پژوهشها و دادههای دانشگاهی میتواند مستقیمتر بر سیاستها و عملکرد اجتماعی تاثیر بگذارد و نقش دانشگاه از مشاور به کنشگر نزدیکتر شود.
دیجیتالیشدن اگر مدیریت شود، فرصتهای ملموسی برای نظام آموزش عالی ایران فراهم میآورد:
پیشرفت در کیفیت آموزش و ارتقای دسترسی: آموزش مجازی، پلتفرمهای یادگیری و محتواهای دیجیتال میتوانند دسترسی به آموزش با کیفیت را در مناطق دورافتاده افزایش دهند.
سرعتبخشی به پژوهش و همکاریهای بینرشتهای: دادهکاوی، تحلیلهای بزرگداده و پلتفرمهای مشترک پژوهشی باعث تسریع نوآوری میشوند.
تصمیمگیری مبتنی بر شواهد: دسترسی به دادههای سیستماتیک دانشگاهی، امکان سیاستگذاریهای مبتنی بر شواهد در سطح ملی را فراهم میکند.
با همهٔ این فرصتها، چالشهایی نیز وجود دارد که باید پیش از تعمیق دیجیتالیشدن رفع شوند:
فقدان چارچوبهای قانونی و اخلاقی مشخص برای مدیریت دادههای آموزشی؛
نابرابری دیجیتال (فقط تجهیز کردن برخی دانشگاهها منجر به شکاف آموزشی میشود)؛
خطر کاهش تعاملات حضوری و پیامدهای روانی ـ اجتماعی برای دانشجویان؛
نیاز به آموزش مهارتهای دیجیتال برای اساتید و کارکنان (نه فقط پیادهسازی فناوری).
برای آنکه دیجیتالیشدن به فرصت بدل شود و تبعات منفی کاهش یابد، پیشنهادهای عملی زیر قابل پیگیریند:
تدوین سند ملی حکمرانی آموزش عالی دیجیتال که اصول، مسئولیتها و چارچوبهای اخلاقی را مشخص کند.
بومیسازی راهکارها: نه واردات کورکورانه فناوری، بلکه انطباق با ارزشها، نیازها و ساختارهای اجتماعی ایران (همان توصیه معاون فرهنگی).
ایجاد چهارچوب حفاظت از داده و حریم خصوصی در دانشگاهها، با تاکید بر شفافیت و رضایتآگاهانه ذینفعان.
سرمایهگذاری در توانمندسازی نیروی انسانی: آموزش دیجیتال برای اساتید، کارکنان و دانشجویان بهعنوان بخشی از ماموریت دانشگاهها.
الگوسازی و پروژههای پایلوت بومی در چند دانشگاه منتخب تا درسآموختهها ثمربخش شوند و سپس در سطح ملی تعمیم یابند.
تشکیل «کارگروه حکمرانی دیجیتال» در هر دانشگاه؛
انجام ارزیابی مخاطرات فرهنگی و اخلاقی پیش از هر پروژه دیجیتالسازی؛
تدوین شاخصهای «سلامت دیجیتال» برای سنجش اثرات اجتماعی و روانی؛
همکاری نزدیک با نهادهای ملی برای ایجاد استانداردهای فنی و حقوقی.
دیجیتالیشدن دانشگاهها در ایران یک گذار اجتنابناپذیر است که هم فرصت و هم مسؤولیت به همراه دارد. اگر این گذار بهصورت برنامهریزیشده و بومیشده مدیریت شود، میتواند منطق حکمرانی دانشگاهی را بهسمت شفافیت، پاسخگویی و تصمیمگیری مبتنی بر داده سوق دهد و همزمان ظرفیتهای گستردهای برای توسعه ملی فراهم آورد. اما اگر چارچوبهای اخلاقی، حقوقی و فرهنگی نادیده گرفته شود، احتمالاً تبعاتی دارد که بازگشتپذیر نیست. بنابراین، تاکید معاون فرهنگی وزارت علوم بر «بومیسازی» و تمرکز بر ابعاد فرهنگی و اجتماعی، هشداری سازنده و نقشه راهی عملیاتی برای آینده آموزش عالی است.
برای مطالعه مقالات بیشتر به سایت خانه متاورس ایران سر بزنید.
