سواد دیجیتال و سلامت روانی در عصر دیجیتال

در عصر دیجیتال، تعداد ابزارها، اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های آنلاین با سرعت زیادی افزایش یافته است. این رشد باعث شده است «سواد دیجیتال» به یکی از مهارت‌های ضروری برای حفظ سلامت روان تبدیل شود. وقتی کاربران ابزارهای دیجیتال را آگاهانه و مسئولانه استفاده می‌کنند، در شکل‌گیری «فرهنگ دیجیتال سلامت» نقش دارند. در مقابل، استفاده ناآگاهانه از فناوری می‌تواند باعث افزایش اضطراب و فشار روانی شود.

چیستی سواد دیجیتال در حوزه سلامت روان

«سواد دیجیتال» به توانایی استفاده، تحلیل و برقراری ارتباط مؤثر با ابزارها و اطلاعات دیجیتال گفته می‌شود. در حوزه سلامت روان، اصطلاح «سواد سلامت دیجیتال» (Digital Health Literacy) مطرح است؛ یعنی توانایی یافتن، درک و به‌کارگیری اطلاعات سلامت در فضای مجازی.
پژوهش‌های منتشرشده در پایگاه BioMed Central نشان می‌دهند افرادی که سواد سلامت دیجیتال بالاتری دارند، اضطراب و نگرانی کمتری نسبت به سلامت خود تجربه می‌کنند.

در ایران نیز گروه‌های آموزشی و دانشگاهی برنامه‌هایی را برای آموزش سواد رسانه‌ای و دیجیتال به کودکان و نوجوانان آغاز کرده‌اند تا خطرات فضای آنلاین را کاهش دهند.

تأثیرات مثبت ابزارهای آنلاین بر سلامت روان

ابزارهای دیجیتال راه دسترسی به پشتیبانی روانی، گروه‌های همیار و اپلیکیشن‌های سلامت را ساده‌تر کرده‌اند. این دسترسی برای افرادی که در مناطق دورافتاده زندگی می‌کنند، اهمیت زیادی دارد.

سواد دیجیتال بالا به کاربران کمک می‌کند تا اطلاعات سلامت را بهتر ارزیابی کنند و منابع غیرمعتبر را تشخیص دهند. این مهارت بخشی از فرهنگ دیجیتال سلامت محسوب می‌شود.

وقتی کاربران معنا و کاربرد اطلاعات دیجیتال را درک می‌کنند، احساس کنترل بیشتری بر زندگی خود دارند و این موضوع سلامت روانی آن‌ها را تقویت می‌کند.

تهدیدها و چالش‌های سلامت روان در فضای دیجیتال

استفاده بیش از حد از ابزارهای دیجیتال، مخصوصاً شبکه‌های اجتماعی، خطر بروز اضطراب، افسردگی، مقایسه اجتماعی و اختلال خواب را افزایش می‌دهد. گزارش World Health Organization نشان داده است که وابستگی نوجوانان به فضای مجازی رو به افزایش است و این موضوع سلامت روان آن‌ها را تهدید می‌کند.

کاربرانی که سواد دیجیتال کافی ندارند، اطلاعات اشتباه دریافت می‌کنند و در نتیجه درک نادرستی از سلامت خود پیدا می‌کنند. پژوهش BioMed Central تأکید می‌کند که سواد دیجیتال پایین، با اضطراب سلامت بیشتر ارتباط مستقیم دارد.

«فرهنگ دیجیتال سلامت» زمانی شکل می‌گیرد که کاربران به‌جای مصرف بی‌هدف، به روش استفاده از فناوری فکر کنند، مرزها را بشناسند و خود را در فضای دیجیتال ایمن نگه دارند.

راهکارهایی برای گسترش فرهنگ دیجیتال سلامت

۱. آموزش و توانمندسازی کاربران:
مدارس، دانشگاه‌ها و سازمان‌های بهداشت عمومی باید برنامه‌های آموزشی برای افزایش سواد دیجیتال و سلامت دیجیتال برگزار کنند.

۲. مدیریت زمان و کیفیت استفاده:
کاربران می‌توانند با محدودکردن زمان حضور در فضای مجازی و انتخاب محتوای معتبر، تعادل روانی خود را حفظ کنند. همچنین توصیه می‌شود قبل از خواب از ابزارهای دیجیتال استفاده نکنند.

۳. تقویت ارتباط‌های انسانی:
گفتگوهای واقعی، فعالیت در گروه‌های همیار و گذراندن وقت در طبیعت می‌تواند فشار ناشی از دنیای آنلاین را کاهش دهد.

۴. شفافیت پلتفرم‌ها:
پلتفرم‌های دیجیتال باید درباره حریم خصوصی، محتوای سلامت‌محور و اثرات روانی محصولات خود شفاف باشند. این شفافیت باعث افزایش اعتماد کاربران و تقویت فرهنگ سلامت دیجیتال می‌شود.

نتیجه‌گیری

سواد دیجیتال و سلامت روانی دو بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی مدرن هستند. هرچه آگاهی کاربران از ابزارهای دیجیتال بیشتر شود، احتمال بروز آسیب‌های روانی کاهش می‌یابد. برای ساختن یک فرهنگ دیجیتال سلامت، باید یاد بگیریم چگونه از فناوری به‌جای آنکه قربانی‌اش شویم، به نفع رشد و آرامش خود استفاده کنیم.

برای مطالعه مقالات بیشتر به سایت خانه متاورس ایران سر بزنید.